Dijital Hizmetler Yasası Taslağına Genel Bir Bakış

1. GİRİŞ

Avrupa Komisyonu (“Komisyon”) tarafından Dijital Hizmetler Yasası (“DSA”) taslağı 15 Aralık 2020 tarihinde yayımlanmıştır. Söz konusu yasa taslağı ile daha güvenli ve şeffaf bir dijital ortamın sağlanması için tüm Avrupa’da geçerli olacak yeknesak kuralların oluşturulması amaçlanmıştır. Bu kapsamda yasa ile dijital hizmetlerin kullanıcılarının tüm temel haklarının korunması için daha güvenli bir dijital ortamın yaratılması, gerek Avrupa Tek Pazarı’nda ve gerekse tüm dünyada Avrupa temel değerleri esas alınarak yaratıcılığın, büyümenin ve rekabetin teşvik edilmesi hedeflenmektedir.[1]

1. Dijital Hizmetler Yasasının Amacı

Avrupa Birliği 2000/31/EC sayılı e-Ticaret Direktifi’nin kabul edilmesinden bu yana, çevrimiçi platformlar tarafından verilen hizmetlerin Avrupa Birliği içinde ve dışında sosyal ve ekonomik dönüşüme verdiği katkı, aynı zamanda bu platformların toplum ve bireyler açısından yarattığı yeni riskler ve sorunlar bunların yeniden regüle edilmesini ve dijital hizmet sağlayıcılar ile çevrimiçi platformların sorumlulukları ve yükümlülüklerinin yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir.

DSA Taslağı’nın Giriş kısmında üye devletlerin söz konusu yasa tasarısının özellikle aracılık hizmetleri sunan işletmeler için getirdiği durum ve risk tespitlerine ilişkin yükümlülükleri milli kanunları ile düzenlendiği veya düzenlemeyi öngördüğü, düzenlemelerdeki farklılıkların internetin doğası gereği sınır ötesi niteliği dikkate alındığındaAvrupa Birliği Anlaşması ve Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Anlaşma’nın 26. maddesi uyarınca malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı, iç sınırların olmadığı alan olarak tarif edilen iç pazarı olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Yeni pazarlara girme ve iç pazardan yararlanabilme imkanına kavuşmak ve tüketici ile diğer alıcılara daha fazla seçenek sunulması  amacıyla aracılık hizmetlerine ilişkin şartların uyumlaştırılması gerekmiştir. Aracılık hizmeti sunanların verdikleri hizmeti sorumlu ve özenli bir şekilde yerine getirmesi güvenli, öngörülebilir ve güvenilir bir çevrimiçi ortam yaratacaktır. Bu aynı zamanda Birlik vatandaşları ve diğer kişilerin Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi’nde garanti altına alınan özellikle ifade özgürlüğü, iş yapma özgürlüğü ve ayrımcılığa maruz kalmama hakkı gibi temel haklarını kullanmaları için de gereklidir. Dolayısıyla iç pazarın işleyişini sağlamak ve geliştirmek için Birlik düzeyinde yeknesak, etkin ve emredici hükümlerin kabul edilmesi gerekmiştir.

III.          Dijital Hizmetler Yasasının Konusu Ve Uygulama Alanı

DSA, aracı hizmet sağlayıcının nerede kurulu olduğuna bakılmaksızın Birlik’te ikametgahı veya işyeri olan hizmet alıcılarına sunulan aracılık hizmetlerine ve özellikle internete erişim hizmeti (mere conduit)[2], ön belleğe alma (caching)[3] ve barındırma (hosting)[4] hizmetleri olarak adlandırılan aracı hizmet sağlayıcılarına uygulanacaktır.

DSA’nın açıklama kısmında söz konusu düzenlemenin etkin şekilde uygulanabilmesi için Birlik ile esaslı bir bağı olan aracı hizmet sağlayıcılara uygulanması gerektiği belirtilmiştir. Şayet aracı hizmet sağlayıcı Birlik içerisinde kurulmuş veya Birlik içinde kurulmamakla birlikte bir veya birden çok üye devlette önemli derecede kullanıcısı varsa veya faaliyetlerini bir veya birden çok üye devlete yönelik olarak hedefliyorsa esaslı bağlantının var olduğu kabul edilmektedir. Faaliyetin bir üye devlete yönelik hedeflenmesinde o üye devlette genel olarak kullanılan bir dil veya para biriminin kullanılması, ürün veya hizmet sipariş etme olasılığı gibi faktörler veya o devlete yönelik veya o üye devlette reklamların yapılması veya o devlette genelde kullanılan dilde müşteri hizmetlerinin sunulması gibi hususlar dikkate alınacaktır.

1. Dijital Hizmetler Yasası İle Aracı Hizmet Sağlayıcı İçin Getirilen Yükümlülükler

A.   Yasa Dışı İçeriğe İlişkin Yükümlülükler

DSA’nın 8. maddesi uyarınca aracı hizmet sağlayıcı ilgili yasal veya idari mercii tarafından kendisine yasa dışı içeriğe karşı önlem alınmasına ilişkin emir verilmesi üzerine söz konusu emri yayınlayan idari merciiye gecikmeksizin alınan önlemi ve alınan önlemin ne zaman alındığını bildirecektir. Söz konusu madde ile yasal veya idari mercii tarafından aracı hizmet sağlayıcısına verilecek olan emrin hangi unsurları taşıması gerektiği düzenlenmiştir. DSA’nın  9. maddesi ile ise aracı hizmet sağlayıcısının ilgili yasal veya idari mercii tarafından belli bir veya birkaç hizmet alıcısına ilişkin talep edilen belli bir bilginin sağlanmasına ilişkin emri vermesi halinde ilgili emri veren merciiye gecikmeksizin emrin alındığını ve uygulandığını bildirme yükümlülüğü yüklenmiştir.

DSA’da güvenli, öngörülebilir ve güvenilir bir internet ortamının sağlanması amacıyla “yasal olmayan içerik” kavramının geniş yorumlanması gerektiği ve bu kavramın yasal olmayan içerik, ürünler, hizmetler ve faaliyetlere ilişkin bilgiyi de kapsayacak şekilde kullanılması gerektiği belirtilmiştir.  Bu anlamda “yasal olmayan içerik” özellikle yasal olmayan nefret veya terör söylemleri, çocuk istismarına yönelik görüntülerin paylaşılması, rızaya dayalı olmayan özel görüntülerin paylaşılması, online taciz veya sahte ürünlerin satılması gibi yasal olmayan içerik ve faaliyetleri kapsamaktadır.

Barındırma (hosting) hizmeti sağlayıcılar hizmet alanlar tarafından sağlanan bilgileri depoladıkları ve bu bilgilere diğer alıcıların erişimini sağladıkları için yasa dışı içerikle mücadelede önemli aktörler olarak görülmektedir. Bu nedenle büyüklüğüne bakılmaksızın tüm barındırma (hosting) hizmeti sağlayıcıların yasal olmayan içeriklere ilişkin kullanıcı dostu bildirimleri yapması ve yasa dışı içerik bildirimlerinin yapılması halinde alınacak önlemleri devreye sokmasının önemli olduğu belirtilmiştir.

1. Şeffaf ve Güvenli Bir Çevrimiçi Ortam Oluşturulması

DSA’nın Üçüncü Bölüm’ü şeffaf ve güvenli bir çevrimiçi ortam için aracı hizmet sağlayıcılara getirilen durum ve risk tespitine ilişkin yükümlülüklerini içermektedir.

DSA’nın 10. maddesi ile aracı hizmet sağlayıcısı üye devletlerin idari mercileri ile elektronik yolla doğrudan irtibat kurulmasını temin amacıyla bir irtibat kişisi atayacak, bu kişinin kolaylıkla tanımlanabilmesi ve bu kişi ile irtibat kurulabilmesi için bu kişiye ilişkin bilgileri açıklayacaktır. DSA’nın 11. maddesi ile de üçüncü bir ülkede kurulu bulunan ancak Birlik içerisinde hizmet veren aracı hizmet sağlayıcılar için Birlik’te bir temsilci atama ve bu kanuni temsilciye ilişkin bilgi verme yükümlüğü getirilmiştir. Bu yasal temsilci DSA ile getirilen yükümlüklere uyulmaması halinde sorumlu olacaktır.

DSA’nın 12. maddesi uyarınca aracı hizmet sağlayıcılar hizmet alıcıları tarafından sağlanan bilgilerle ilgili olarak verilen hizmetlerin kullanımına ilişkin getirdikleri kısıtlamaları hüküm ve koşullarını içeren düzenlemelerde belirteceklerdir. Bu bilgiler, politika ve prosedürler içerik denetimi için kullanılan araçlar ve önlemleri içerecek olup, açık bir dille ve kolay ulaşabilir bir formatta yazılmalıdır.

DSA’nın 13. maddesi aracı hizmet sağlayanların raporlama yükümlülüklerini düzenlemektedir. Buna göre aracı hizmet sağlayıcılar her yıl ilgili dönemde gerçekleştirdikleri içerik denetimine ilişkin açık, kolayca anlaşılabilir ve detaylı bir rapor yayınlayacaklardır.  Bu rapor,  ilgili üye ülkelerin makamlarından alınan yasa dışı içeriğin tipine göre kategorize edilmiş emir sayısını, söz konusu emirde belirtilen aksiyonun alınması gereken süreyi, 14. maddeye göre sunulan yasa dışı içeriğin tipine göre kategorize edilmiş bildirimlerin sayısını,  alınan önlemi (alınan önlemin yasaya dayanılarak mı yoksa hizmet sağlayıcının hüküm ve şartlarına dayalı olarak mı alındığı), gerekli aksiyonun alınması için gerekli ortalama süreyi, hizmet sağlayıcının kendi insiyatifi ile başlatılan içerik denetimini, hizmeti alanın sağlamış olduğu bilginin görünebilirliği ve ulaşılabilirliğini etkileyen önlemlerin tipi ve sayısını, iç şikayet sistemi kanalı ile alınan şikayet sayısı, bu şikayetlere ilişkin alınan kararları, bu kararların alınması için ihtiyaç duyulan ortalama süre ve bu kararların iptal edildiği durumların bilgisini içerecektir.  Bu yükümlülük, 2003/361/EC nolu Tavsiye Dökümanı’nın Eki’nde tanımlanan mikro ölçekte veya küçük işletmeler için uygulanmayacaktır.

DSA’nın 14. maddesi ile barındırma (hosting) hizmeti sağlayıcılarına bireylerin veya işletmelerin yasa dışı içeriği bildirmesini sağlayacak bir mekanizma kurma yükümlüğü de getirilmiş olup, söz konusu mekanizmanın kolay ulaşılabilir nitelikte olması, kullanıcı dostu olması ve bildirimlerin elektronik yollarla yapılabilmesine olanak sağlaması gerekmektedir. İlgili mekanizma, DSA’nın 14. maddesinde belirtilen hususları içerecek olan bildirimlerin yapılmasını sağlayacak önlemlerin alınması konusunda hizmet sağlayıcıya yükümlülükler getirmektedir. Bildirimi alacak olan servis sağlayıcı bu bildirime ilişkin kararını zamanında, özenli ve objektif biçimde almakla yükümlüdür.

Barındırma (hosting) hizmeti sağlayıcısı hizmet alıcısı tarafından sağlanan bilgiyi kaldırmaya veya bunlara erişimi kısıtlamaya karar verirse alıcıyı bilgilendirecek ve bu kararın nedenlerini açık ve belirli şekilde açıklayacaktır. Bu açıklama DSA’nın 15/2 maddesinde belirtilen bilgileri içerecektir.

1. Online Platformalar İçin Getirilen İlave Yükümlülükler

DSA’nın 17. maddesi ile online platformlara ilave yükümlülükler getirilmiştir. Bu yükümlülüklerden ilki bir şikayet mekanizması kurulmasıdır. Buna göre online platformlar alıcı tarafından sağlanan bilginin yasa dışı içerikte olduğu gerekçesi ile aldığı kararlardan itibaren 6 ay süreyle bu karara karşı elektronik ortamda şikayetlerin sunulmasını teminen bir şikayet mekanizması oluşturacaklar, bu şikayetlerin zamanında, özenle ve objektif şekilde ele alınmasını sağlayacaklardır.

DSA’nın 18. maddesi ile 17. madde uyarınca şikayet mekanizması ile giderilemeyen kararlara ilişkin uyuşmazlıkların mahkemeler haricinde çözümlenebilmesine dair bir düzenleme getirilmiş ve uyuşmazlığın çözümüne ilişkin giderlere hangi tarafın katlanacağı düzenlenmiştir. Buna göre uyuşmazlık, hizmeti alan lehine çözümlenirse online platform uyuşmazlığın çözümü için servis alanın katlandığı veya katlanmak zorunda kaldığı masrafları karşılayacaktır. Uyuşmazlığın online platform lehine çözümlenmesi halinde ise online platform tarafından ödenen veya ödenmesi gereken masraflar hizmeti alan tarafından karşılanmak zorunda değildir.

1. Oldukça Büyük Online Platformlar İçin Getirilen İlave Yükümlülükler

DSA uyarınca ayrıca online platformlar için sık sık yasa dışı içerik sağlayan alıcılara hizmet vermeyi durdurma (DSA md.20/1), sık sık açıkça herhangi bir dayanağı olmayan bildirimler ve şikayetler sunan kişilere veya işletmelere hizmet vermeyi durdurma (DSA md. 20/2), kötüye kullanıma ilişkin politikalarını açık ve detaylı şekilde belirleme yükümlülükleri (DSA md. 2/4) getirilmiştir.

DSA’nın 21. maddesi ile online platformun bir kişinin hayatını veya güvenliğini tehdit eden ciddi bir saldırıya dair şüphe uyandıracak bir bilgi edindiği takdirde ilgili üye devletlerin yasal veya idari mercilerini bilgilendirmesi gerektiği düzenlenmiştir. Şayet online platform bu bildirimin yapılacağı üye devleti makul bir kesinlikte bilemiyor ise; o takdirde yapılacak olan bildirim ilgili online platformun kurulduğu veya kanuni temsilcisinin bulunduğu üye devlete veya Europol’e yapılacaktır.

DSA’nın 22. maddesi uyarınca online platform tüketicilerin tacirlerle ile mesafeli sözleşme yapmasına izin veriyorsa, tacirlerden 22. maddede sayılan bilgileri alacaktır. Ayrıca alınan  bilgilerden tacirin isim, adres, telefon numarası, elektronik mail adresi,  2019/1020 sayılı Avrupa Parlementosu ve Konsey Tüzüğü’nün 3(13) ve 4. Maddesi ile ilgili Birlik yasaları kapsamında ekonomik operatörün ismi, adresi, telefon numarası ve elektronik mail adresi, tacirin ticaret siciline veya benzer bir resmi sicile kayıtlı olması halinde, kayıtlı olduğu sicil, sicil numarası veya sicilde tanımlamayı sağlayacak benzer bilgilerin güvenilir olduğunu ilgili üye devlet veya Birlik tarafından ulaşılabilir kılınan ücretsiz resmi çevrim içi bilgi bankası veya online ara yüz kanalı ile değerlendirecektir.  Online platform bu bilgilerin doğru olmadığına veya eksik olduğuna dair bir emare görürse tacirden bu bilgileri gecikmeksizin ve Birlik tarafından kararlaştırılan sürede düzeltmesini isteyecektir. Şayet tacir bilgiyi düzeltmez veya tamamlamaz ise, online platform tacire verdiği hizmeti tacir tarafından talep yerine getirilene kadar durduracaktır.

DSA’nın 23. maddesi ile şeffaflığın sağlanması amacı ile online platformlar için ayrıca bir raporlama yükümlülüğü düzenlenmiştir.

DSA’nın 24. maddesi ile online platformların online reklamlara ilişkin yükümlülükleri düzenlenmiştir. Buna göre çevrimiçi ara yüzlerde reklam gösteren online platformlar hizmet alıcısının gösterilen her bir reklam için açık şekilde ve gerçek zamanda gösterilen bilginin reklam olduğunu, lehine reklamın gösterildiği gerçek veya tüzel kişiyi, reklamın gösterildiği alıcıyı tanımlamada kullanılan esas parametreler ile ilgili anlamlı bilgiyi tanımlayabilmesini sağlamakla yükümlüdür.

DSA’nın 4 nolu bölümünde Birlik’te ortalama aktif hizmet alıcısının 45 milyon veya daha fazla olduğu online platformlar “oldukça büyük online platformlar” olarak tanımlanmış olup (md. 25/1), DSA’nın 26. maddesi ile bu tip online platformlara Birlik’te verdiği hizmetlerden doğan sistematik risklere ilişkin raporlama yükümlülüğü getirilmiştir. Bu rapor, bu tip online platformların hizmetleri kanalıyla dağıtılan yasa dışı içerik hakkında bilgileri, bunun yanısıra bu hizmetlerin özel hayat ve aile hayatı, ifade özgürlüğü, ayrımcılığın önlenmesi, çocuk hakları gibi temel hakların kullanılmasına olumsuz etkilerini ve hizmetlerin kasıtlı manipülasyonunu içerecektir. Bu platformlar risklerin minimize edilmesi amacı ile DSA’nın  27. maddesi ile getirilen önlemleri almakla yükümlüdürler. DSA’nın 28. maddesi uyarınca bu tip platformlar yılda bir kez denetime tabi olacaklardır. Bu denetimde bu platformların DSA’nın  III. Bölümü ve 35, 36 ve 37. maddelerinde atıf yapılan davranış kurallarında belirtilen taahhütlere uygunluğu denetlenecektir. DSA’nın 30. maddesi ile reklamlarda şefafflığın sağlanması amacı ile getirilen yükümlülükler düzenlenmiş ve 31. maddede  talep üzerine Dijital Hizmetler Koordinatörü’ne makul sürede talepte tanımlanan bilgiye erişim sağlama yükümlüğü getirilmiştir.

Komisyon tarafından 15 Aralık 2020 tarihinde yayımlanan Dijital Hizmetler Yasası Taslağı’nın Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilmesinin ardından uygulanmaya başlanmasına kadar geçen süreçte nasıl şekilleneceği ve aracı hizmet sağlayıcılar ve online platformların getirilen düzenlemelerden nasıl etkileneceği merakla beklenmektedir. Ocak 2021.

[1]Dijital Hizmetler Yasası Taslağı için bkz. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/?qid=1608117147218&uri=COM%3A2020%3A825%3AFIN

[2]Yasada internete erişim hizmeti hizmetin alıcısı tarafından sağlanan bilginin bir iletişim ağında iletilmesinden veya bir iletişim ağına erişim sağlanmasından oluşan hizmet olarak tanımlanmıştır.

[3]Avrupa Birliği’nin 8 Haziran 2000 tarih ve 200/31 sayılı Direktifi’nin 13. maddesiyle ön belleğe alma, alıcıların talebi üzerine bilginin onlara daha etkin bir şekilde iletilmesi amacıyla gerçekleştirilen otomatik ve geçici depolama olarak açıklanmıştır. DSA ile söz konusu hizmet, bilginin daha etkin bir şekilde diğer alıcıların talebi üzerine diğer alıcılara iletilmesi amacı ile bir hizmet alıcısı tarafından sağlanan bilginin bir iletişim ağında iletilmesinden oluşan ve bu bilgilerin otomatik, ara ve geçici olarak depolanmasını içeren hizmet olarak tanımlanmıştır.

[4]Barındırma (hosting) hizmeti internet ağına sunulan web sayfalarına alan adları yoluyla ulaşılması sırasında web sayfasını kendi bilgisayarında barındıran alan adının ilgili sayfaya yönlendirerek ilgili sayfaya ulaşılmasını sağlayan hizmettir (Soysal Tamer, Internet Servis Sağlayıcılarının Hukuki Sorumlulukları, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 61, 2005, s. 318). DSA ile barındırma, hizmet alıcısı tarafından sağlanan ve bu hizmet alıcısının talebi ile saklanmasından oluşan hizmet olarak tanımlanmıştır.

İlgili Kişiler

Bu makale, makalenin yazım tarihi itibarıyla yürürlükte olan mevzuat dikkate alınarak Yazıcı Avukatlık Ortaklığı tarafından hazırlanmıştır. Her bir olaydaki maddi vakalar ve olay özellikleri ile bunların uygulama ve sonuçları farklı olacağından, bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmış olup, bir hukuki görüş veya öneri teşkil etmez ve bu şekilde yorumlanamaz.